Be Ebarat-e- Digar

امید جلیلی هنرپیشه و کمدین محبوب بریتانیایی – ایرانی است که آوازه‌اش سال‌هاست در دنیای انگلیسی‌زبان پیچیده و تا به حال در ده‌ها فیلم و سریال تلویزیونی شرکت داشته و صدها برنامهٔ انفرادی کمدی اجرا کرده است. او چطور این راه پیمود؟ «چالش بزرگی بود برای انگلیسی‌ها که من را تماشا کنند...باید پوست‌کلفت باشی چون خیلی‌ها راسسیت‌اند (نژادپرستند)». فارسی زبان اول امید جلیلی نیست اما او در شروع سال ۱۴۰۱ یک برنامهٔ خاص نوروزی در تلویزیون فارسی بی بی سی به زبان فارسی دارد، تجربه‌ای کاملا جدید که می‌خواهد ادامه دهد: « من ایرانی بودنم برام خیلی مهمه» و« من فی‌البداهه نمی‌تونم حرف بزنم اما می‌خوام یک کاری بکنم که بتونم فی‌البداهه حرف بزنم. این یک پروسه‌ای است که امیدوارم یک روزی یک برنامه بزرگ درست بکنم داخل ایران». امید جلیلی مهمان برنامه به عبارت دیگر است.

ایزابل آلنده یکی از نامدارترین نویسندگان معاصر آمریکای لاتین، هم به سبب نوشته‌هایش و هم به دلیل سرگذشت عمویش سالوادور آلنده، رهبر دمکراسی‌خواه شیلی مشهور است. جدیدترین رمان او به نام «ویولتا» مانند دیگر آثارش به بیش از 40 زبان ترجمه شده‌ است، رمانی که در اوج همه‌گیری کوید منتشر شد و داستان آن در زمان بین دو همه‌گیری آنفولانزای اسپانیایی و کرونا می‌گذرد: «می‌خواستم درباره زنی بنویسم که در همون سالی به دنیا اومده که مادر من متولد شد، یعنی 1920؛ و بعد پی بردم اون چیزی که بهش می‌گفتند آنفولاانزای اسپانیایی در اون زمان به بخش جنوبی قاره‌ی آمریکا رسیده بود. ... ایده‌ی آوردن این دو همه‌گیری در آغاز و پایان داستان، نوعی ساختار شاعرانه بود». گفت‌و‌گوی زینب بداوی از بخش هاردتاک بی بی سی جهانی با ایزابل آلنده در باره زندگیش، کودتا، مهاجرت به آمریکا و چگونگی بهره‌گیری از سرنوشت خودش در آثارش در برنامه به عبارت دیگر این هفته.

صحرا کریمی کارگردان سینماست و تنها زن افغان است که دکترای کارگردانی دارد و تنها زنی است که تا پیش از تسلط طالبان رئیس مرکز دولتی سینمائی افغان‌فیلم بود. اما دوران درخشش هنری صحرا کریمی درافغانستان طولانی نبود و ناچار شد با روی کار آمدن طالبان مثل بسیاری دیگر از هنرمندان، کشورش را ترک کند. اما دوری از وطن نه از فعالیت‌های هنری‌اش کاست و نه از شهرتش که به واسطهٔ کارزاری که علیه به رسمیت شناختن حکومت طالبان به راه انداخت اورا در فضای گسترده‌تر هنری مطرح کرد. صحرا کریمی مهمان این برنامه به عبارت دیگر است.

شهرام اتفاق، پژوهشگر اقتصاد سیاسی و اقتصاد سیاسی محیط زیست و مهمان این برنامه به عبارت دیگر اقتصاد محیط زیست را اینطور تعریف می‌کند: «اقتصاد سیاسی محیط زیست یا انرژی با تحلیل مسائل انرژی در فضای اقتصاد سیاسی جدید در واقع سر و کار داره». با این تعریف او مشکل ایران در این حوزه را اینطور می‌بیند: «توی ساختار اقتصاد ایران ‌مشکلی که پیش میاد اینه که اون کسی که محافظ محیط زیسته، مثلا سازمان محیط زیست خودش دولتی‌ایه. اون کسی هم که قراره جریمه بشه، اونم دولتی‌ایه». چرا ایران که به لحاظ برخورداری از منابع انرژی یکی از ثروتمند ترین کشورهای جهان است در دهه‌های گذشته روز به روز فقیرتر شده؟ نقش سیاست‌های ملی انرژی و سیاست اقتصادی محیط زیست در ایجاد چنین وضعیتی چه بوده وهست؟ شهرام اتفاق، مهمان این برنامه به عبارت دیگر به این سوال‌ها پاسخ می‌دهد.

دکتر وحید آرین، مهمان این برنامه به عبارت دیگر مهاجری است که بعد از تحمل درد و رنج فراوان در اردوگاه‌های مهاجران در پاکستان و ابتلا به بیماری‌های سل و مالاریا مصمم شد که روزی پزشک شود تا اینکه در سن پانزده سالگی یکه و تنها به بریتانیا رسید:‌ «من امید را از دست ندادم، من گفتم این مشکلات که سرمردم افغانستان هست و در کمپ‌ها هست، سر من حالا فعلا نیست. من چطور بتوانم از این زمینه استفاده بکنم.» و «امید من این بود که سال ۲۰۱۰ دکتر شوم، رسیدم ولی امید اعظم من این بود چطور به مردم کمک بکنم و...عاجل رفتم به افغانستان و ۲۰۱۵ موسسه خیریه تله‌هیل را تاسیس کردم که این سو دکترهایی که در انگلستان هست بتوانند به دکترهایی که در افغانستان هستند کمک بکنند، از راه تلفن و از راه اسکایپ و وایبر». زندگی این پزشک موفق و خیر چه درسهایی می تواند برای دیگر مهاجران داشته باشد؟ در برنامه این هفته به عبارت دیگر.

پاکستان که سال‌هاست بعنوان یار و یاور طالبانِ افغانستان شناخته شده، حالا پس از به دست گرفتن مجدد حکومت، روابط خوبی با آنها دارد. در حالیکه قدرت آمریکا در منطقه‌ کاهش یافته، چین که متحد نزدیک پاکستان است به سرمایه‌گذاری گسترده در آن کشور مشغول است. موئید یوسف، مشاور امنیت ملی پاکستان در عین اسقبال از تغییرات، کشورش را قربانی می‌داند: «این پاکستان نبود که جنگ رو به افغانستان آورد. پاکستان قربانی اصلی این جنگه. ما تا پیش از یازده سپتامبر بمب‌گذاری انتحاری در کشورمون نداشتیم» و «ما دیگه در پی این نیستیم که پایگاه‌های نظامی به دیگران پیشکش کنیم، اما پایگاه‌های اقتصادی ما به روی همه بازه. هم آمریکا در اون گنجانده میشه و هم چین». پاکستان چقدر از امنیت برخوردار است و آیا این‌ تغییرات، و رابطه خوب با طالبان افغانستان برای آن کشور خوشایند است؟ موئید یوسف در گفت‌وگو با استیون سکر از بخش هاردتاک بی بی سی جهانی از برنامه به عبارت دیگر.

لطیف نظری از چهره‌های دانشگاهی افغانستان و تنها عضو ارشد حکومت طالبان از قوم هزاره است که معاون وزارت اقتصاد شد. چرا طالبان او را به این سمت گماشتند؟ «من در ایران بودم... اولین تماسی که با من گرفته شد از طرف وزیر اقتصاد بود...احتمالا تخصص من باعث شد که این تصمیم در سطح رهبری امارت اسلامی اتخاذ شود». چرا او این درخواست را قبول کرد؟ آیا او با سیاست‌های طالبان موافق است و برای آینده چه در پیش دارد؟ «حتی من پیشنهاد کردم که قانون اساسی و تاریخ متأخر افغانستان باید مطالعه شود که چرا افغانستان بعد از چند مدتی همیشه دچار فروپاشی میشه؟ این بزرگترین عامل انحطاط افغانستان است». گفت‌وگوی اختصاصی داود قاری‌زاده با لطیف نظری بجای برنامه به عبارت دیگر این هفته

اقتصاد ایران چگونه اقتصادی است و چه آینده ای پیش رو دارد؟ آیا بازهم می تواند در مقابل تحریم‌ها دوام بیاورد؟ پروفسور هاشم پسران مهمان این برنامه به عبارت دیگر، یکی از اقتصاددان‌های برجستهٔ دارای اعتبار جهانی که در دانشگاه‌های معتبر دنیا از جمله کمبریج وهاروارد تدریس کرده، می‌گوید: «من می‌گم اقتصاد ایران بایستی در یک حالت نه تحریم خیلی در سطح بالا، باید سطح تحریم را بیاره پایین و در سطح محدودی در سیاست خودش، با اون سطح تحریم تعادل برقرار کنه. پس نمی‌تونه منتظر بشه که ایران، همه مردم ایران رابطه‌اش را با آمریکا حسنه کنه». نظریات پرفسور هاشم پسران در مورد وضعیت اقتصاد ایران، تحریم و روابط اقتصادی کشور در این برنامه به عبارت دیگر.

با پیروزی جریان مقتدى صدر در انتخابات اخیر عراق، تنش بین این گروه و گروههاى رقيب شيعه که به تقلب در انتخابات باور دارند، بیشتر شده.قيس خزعلى رهبر گروه مسلح عصائب اهل حق، از گروههاى نزديك به ايران در مورد اختلافاتی که در پارلمان پیش آمده، متاسف است: «من آرزو مى كردم كه چنين چيزى رخ نده، در نهايت جامعه ... مى‌خواد ببينه سياستمدارها چه می‌کنند، پيام كفن و لباس نظامى اطمينان‌بخش نيست». در یک گفت‌و‌گوی اختصاصی با نفیسه کوهنورد، قیس خزعلی در مورد آینده سیاسی عراق، رقابت گروههای شیعه و رابطه ایران با گروه‌هاى هوادارش بعد از كشته شدن قاسم سليمانى توضیح می‌دهد: «مى‌تونم بگم روش اداره ارگانهايى كه با پرونده عراق سر و كار دارن، بعد از شهادت حاج قاسم به طرز چشمگيرى تغيير كرد». .مصاحبه اختصاصی با قیس خزعلی بجای برنامه به عبارت دیگر این هفته

با فرار اشرف غنی از افغانستان و فروپاشی نظام جمهوری شمار زیادی از رهبران سیاسی هم از وطن خود رانده شده‌اند، از جمله یونس قانونی معاون پیشین رئیس‌جمهور و رئیس پیشین مجلس. این نسل از رهبران چه برنامه ای دارند؟ نگاه او به فعالیتهای احمد مسعود و مقاومت و مذاکره با طالبان چیست. یونس قانونی در یک گفت‌وگوی اختصاصی با جمال‌الدین موسوی به سوالات او درباره مقاومت و مذاکره، سقوط کابل و فرار رئیس‌جمهور، مشکلات و پیچیدگی‌های سیاست در افغانستان و راه حل برای بحران فعلی کشور پاسخ داده است: «بحث انتخابات، بحث آزادی، بحث حقوق زن، بحث دموکراسی...بقیه مسائلی که مردم أفغانستان امروز به اون عادت کردن...اگر این ارزش‌ها را بپذیرند، میشه روی تعامل و مذاکره با طالب‌ها فکر کرد.». این گفت‌و‌گو بجای برنامه به عبارت دیگر این هفته پخش می‌شود.

«اگر قلم را بگذارم زمین ، یک روز بعدش فوت کرده‌ام». این گفته صدرالدین الهی، روزنامه‌نگار باسابقه و نویسنده ایرانی به عنایت فانی از برنامه به عبارت دیگر است که تا آخرین لحظه‌های عمرش در چهار گوشه جهان قلم بدست ماند و هفته پیش در کالیفرنیا درگذشت. صدرالدین الهی، از بانیان کیهان ورزشی و پاورقی‌نویس معروف که در زمان جنگ استقلال الجزایر ۲۷ بار مخفیانه به آن کشور سفر کرده بود، در همان مصاحبه گفته بود: « این روزنامه نگاری در ایران از اول قربانی داده. حالا گاهی...قربانی ایدئولوژیک بودند، گاهی آدمهای پرتوقعی بودند که می‌کشتنشون...از میرزاجهانگیرخان صوراسرافیل بگیر بیا تا جلو». بازپخش گفت‌و‌گو با صدرالدین الهی از سال ۱۳۹۵در برنامه این هفته به عبارت دیگر.

قاضی‌های زن درافغانستان که طبق شریعت طالبان از حق قضاوت منع شده‌اند، حالا به دلیل از زندان رهاشدن بسیاری از مجرمانی که با حکم آنها محکوم شده بودند جانشان هم در خطر است. قاضی مرضیه بابکرخیل، یکی از اولین قاضیان زن افغانستان که در گذشته دوبار از مهلکهٔ سوء قصد جان سالم به در برده، می‌گوید آشنایی با زندگی یک زن جوان که سالها پیش به دلیل داشتن یک مشکل شرعی مورد بازجویی او قرار گرفت، افکار او نسبت به حقوق زنان را دگرگون کرد: «من درد زن را از زنی یافتم که او خودش در اون درد سوخته بود و همون درد اون خانم موجب شد که من استارت شوم... او معلم من، مربی من، همه چیز من است». مرضیه بابکرخیل که حالا در بریتانیا در تلاش است با جلب نظر دولت این کشور و محافل با نفوذ بین‌المللی جان زنان قاضی در افغانستان را نجات دهد، مهمان این برنامه به عبارت دیگر است.

پروفسور برت فراگنر، ایران‌شناس برجسته اتریشی که هفته پیش درگذشت بیش از شش دهه تحصیل و تدریس و تحقیق در مورد ایران و تاریخ آن را در کارنامه خود دارد. این استاد چندین دانشگاه آلمان ایران‌شناسی و زبان و ادبیات فارسی را نه تنها در دانشگاه‌های اروپا بلکه در محضر استادانی چون باستانی پاریزی، مجتبی مینوی و ایرج افشار آموخته بود. پروفسور فراگنر که ایران را در یک حوزه بزرگتر فرهنگی از جغرافیای امروز آن می‌دید باور داشت که نام ایران اولین بار در دوره ساسانیان استفاده و بعد از اسلام به دست سلسله ایلخانیان مغول بار دیگر رسمی شد: « این عبارت ایران را اگر ما تعقیب بکنیم در طول تاریخ، متوجه می‌شیم که افرادی...در دوره مغول بسیار زحمت کشیدند که این وجه تسمیه دولت ایلخانیان را به سنت‌های شاهنامه برگردانند و این کلمه ایران را احیا کردند». گفت و گوی عنایت فانی با برت فراگنر که در مهرماه سال ۱۳۹۴ضبط شده، بمناسبت درگذشت او بازنشر می‌شود.

حمید صبی، حقوقدان و عضو هیات دادستانی دادگاه مردمی آبان که با هدف بررسی «کشتار و شکنجهٔ مردم در اعتراضات آبان ۱۳۹۸ در ایران» بتازگی در لندن برگزار شد، علت تشکیل چنین دادگاهی را کمبود یک مرجع رسمی می‌داند: «... مرجع قضائی معتبر دیگه‌ای وجود نداره که به این مسئله رسیدگی بکنه. اسناد و مدارک را جمع‌آوری بکنه، شهادت شهود را بشنوه و از اون استفاده بکنه». با وجود همه مشکلاتش اما او باور دارد این دادگاه در نوع خود استثنائی‌ است:‌ « من در دادگاه‌های مردمی دیگه هم بودم، خیلی استثنائیه که بتونیم شاهد بیاریم از مملکتی...که در مقابل این دادگاه قرار گرفته، مملکتی که متهم هست». حمید صبی مهمان این برنامه به عبارت دیگر است.

در سه ماه و نیمی که از به قدرت رسیدن طالبان می گذرد، در مورد ظهور شبکه حقانی که به فعالیت‌های تروریستی در افغانستان متهم است، بحث کمی صورت گرفته است. آمریکا بر سر سراج‌الدین حقانی، رهبر شبکه حقانی و وزیر داخله امروز طالبان ده میلیون دلار جایزه تعیین کرده. اما انس حقانی، عضو دفتر سیاسی طالبان و برادر کوچک سراج‌الدین حقانی که او هم یکی از بازیگران مهم این شبکه است، در یک مصاحبه اختصاصی با یلدا حکیم، خبرنگار بخش جهانی بی بی سی می‌گوید: «...باید روشن بسازم که شبکه حقانی نامی نیست که ما از آن استفاده کنیم. این نامگذاری بخشی از برنامه سازمان سیا برای ایجاد تفرقه و تجزیه امارت اسلامی افغانستان بوده است» و «امارت اسلامی این وعده را سپرده که اگر القاعده باشد یا هرکسی دیگر، خاک افغانستان علیه هیچ کسی استفاده نخواهد شد». برنامه به عبارت دیگر این هفته به گفت و گوی یلدا حکیم با انس حقانی اختصاص دارد.

COP26 دستاورد کنفرانس بین‌المللی اخیر موسوم به در شهر گلاسگوی اسکاتلند که برای متعهد کردن کشورها به تغییر رفتار در حوزهٔ انرژی به منظور کاهش روند گرمایش زمین برگزارشد، چه بود؟ احسان دانشور، کارشناس ارشد حوزهٔ انرژی و محیط زیست و مهمان این برنامهٔ به عبارت دیگر نتایج این کنفرانس وعواقب آن برای کشورهایی چون ایران را بررسی می‌کند: «موارد عمده آن کاهش سی درصدی متان طی سی سال آینده است» و در بخش سوخت‌های فسیلی «کشورهای زیادی تلاش دارند از گاز استفاده کنند...ایران دومین دارنده ذخایر گاز بعد از روسیه است، اما وقتی به جدول صادرکننده‌های گاز نگاه می‌کنید، ایران تقریبا در نزدیک‌های ته جدول هست». احسان دانشور در این برنامه به عبارت دیگر.

اردشیر زاهدی، وزیر خارجه پیشین و سفیر ایران در آمریکا و بریتانیا در دوران محمدرضا شاه پهلوی هفته پیش در سویس درگذشت. او که همواره بر وفاداری به سلطنت و نزدیکی به شاه ایران صریحا تاکید می کرد، سیاستمداری صریح‌اللهجه بود و باور داشت کودتای ۲۸ مرداد یک خیزش مردمی بدون دخالت خارجی بوده است:‌ «این انقلاب، این رستاخیز ۲۸ مرداد را مردم درست کردند». او که بتازگی با قتل قاسم سلیمانی توسط ارتش آمریکا بشدت مخالفت کرد، در مصاحبه خود در سال ۱۳۸۸ هم برای حل مسئله ایران با غرب بر گفت و گو تاکید می‌کرد: «با جنگ مخالفم، بودم و خواهم بود. با بمب(بمباران) ایران مخالفم. چه اسرائیلش، چه انگلستانش، چه غیره مخالفم...مذاکره، مذاکره، مذاکره». بازپخش گفت‌و‌گوی عنایت فانی با اردشیر زاهدی در این برنامه به عبارت دیگر.

با گذشت سه ماه از فروپاشی سریع نظام در افغانستان، فرار غیرمنتظره اشرف غنی و بازگشت بی دردسر طالبان به قدرت می‌گذرد اما هنوز ناگفته‌های بسیاری در مورد آن وجود دارد. متین بیگ آخرین رئیس دفتر اشرف غنی از نزدیک شاهد بسیاری از این تحولات بود ، بخصوص در ارک ریاست جمهوری: «در سه چهار روز آخر (متوجه) نوع مشکوک حرکات، خصوصا مشاورامنیت ملی و رئیس‌جمهوری شدم...نوعی سراسیمگی را می‌دیدم» و«در روزهای آخر جنگ اکثر سربازان و اکثر قوماندان‌های جنگ ...نمی‌دانست که کی رهبری جنگ را به عهده دارد». چشم‌دیدهای متین بیگ از روزهای آخر حکومت اشرف غنی در برنامه به عبارت دیگر این هفته.

تاسیس رادیو ایران در دوره نوجوانی هرمز فرهت، آهنگساز و موسیقیدان برجسته ایرانی که در مرداد امسال (۱۴۰۰) درگذشت، او را با موسیقی کلاسیک غربی آشنا و چنان مجذوب آن کرد که موجب شد برای تحصیل در آن رشته عازم آمریکا شود. با این وجود توصیه یک استاد موزیک‌آنتروپولوژی در آمریکا و نظرات او در مورد اهمیت موسیقی‌های سنتی و محلی جهان، موجب شد که او یکی از اولین پژوهشگران آکادمیک موسیقی سنتی ایرانی شود و به ارزش‌های آن در کنار موسیقی‌های دیگر پی برد: «توان موسیقی ایرانی، ثروت موسیقی سنتی ما در این هستش که این ده ساعت، یا دوازده ساعت.....دوبار یک جور اجرا نخواهد شد، ثروتش در اینه...». گفت‌و‌گوی عنایت فانی با هرمز فرهت در مهرماه ۱۳۸۹ ضبط شده است.

شاید یکی از مهمترین تغییرات سیاسی در آمریکا به دنبال انتقال قدرت از ترامپ به بایدن در حوزه‌ی تغییرات اقلیمی باشد. مایکل مَن، از اقلیم‌شناسان برجسته‌ آمریکا و مهمان برنامه هاردتاک بخش جهانی بی بی سی می‌گوید اگرچه تغییر رفتار فردی می‌تواند بر بهبود محیط زیست تاثیر بگذارد ولی جهان انرژی به تغییرات ساختاری نیازمند است: «میخوان ما بقدری سرمون گرم ردپای کربن اختصاصی خودمون باشه که از ردپای کربن اونا (شرکته‌های بزرگ سوخت‌فسیلی) غافل بمونیم». آیا تغییرات سیاسی در آمریکا و نظرات و هشدارهای اقلیم‌شناسان بزرگ دنیا بر سیاست‌های محیط زیستی جهان تاثیرگذار است ؟ مایکل مَن در برنامه به عبارت دیگر این هفته.