Be Ebarat-e- Digar

سیزده سال پیش، در بهمن ۱۳۸۷ ابوالحسن بنی صدر، اولین رئیس‌جمهوری ایران که بتازگی درپاریس درگذشت، با برنامه به عبارت دیگر به گفت‌و‌گو نشست و در مورد انگیزه‌های خود از مشارکت در سیاست ایران، از فعال سیاسی در خارج از کشور در دوران پهلوی تا بازگشت به ایران و احراز پست اولین ریاست جمهوری در آغاز انقلاب ایران، اختلاف با آیت الله خمینی و روحانیون حکومتی و همچنین فرار از ایران و فعالیت به عنوان مخالف جمهوری اسلامی و دیدگاههای اقتصادی خود توضیح داده و از جمله گفته بود:‌ «از دید بسیاری سیاست [در ایران]، فعالیتش با هدف قدرته، این لنین‌زدگی است. سیاست با هدف آزادی تازه تازه داره طرح میشه». این گفت‌و‌گو به مناسبت درگذشت او بازپخش می شود.

انجمن جهانی فیزیک سال گذشته مدال اسحاق نیوتن را به نادر انقطاع فیزیکدان ایرانی-آمریکایی به علت تحقیقات او بروی فرامواد و تاثیر نور بر آنها اهدا کرد. نادر انقطاع که از پیشگامان فناوری نانو خوانده می‌شود با تیم تحقیقاتی خود به دنبال تولید فراماده است که از آن بتوان در ساخت کامپیوتری استفاده کرد که ضخامتش به باریکی یک هزارم یک تار مو است اما با سرعت نور کار می‌کند. نادر انقطاع که متولد چهار راه عزیزخان تهران است، تنها چند ماه مانده به بهمن ۵۷ ایران را به قصد ادامه تحصیل ترک کرد. او سال‌هاست که در دانشکده مهندسی دانشگاه پنسلیوانیا کرسی استادی دارد و مقیم شهر فلادلفیا است. امیر پیام، بی‌بی‌سی، در مصاحبه‌ای اختصاصی با این دانشمند ایرانی از او درباره دامنه و تاثیرات تحقیقاتش پرسیده و همچنین درباره علت کمتر شدن اعتماد عمومی به علم و دانشگاه در چند سال اخیر گفتگو کرده است

بیش از چهل سال است که سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بر اساس دیدگاه آیت الله خمینی با شعار نه شرقی ، نه غربی عمل می شود. در این چهل سال اگرچه تلاشهائی از طرف بعضی از رؤسای جمهوری در جهت تغییر صورت گرفته ولی همه‌ی این تلاش ها بی ثمر بوده است. چرا این سیاست از بدو پیروزی انقلاب در پیش گرفته شد و چه عواملی مانع تغییر این سیاست بوده است؟ محسن میلانی، استاد و مدیر اجرائی مرکز مطالعات استراتژیک و دیپلماسی در دانشگاه فلوریدای جنوبی در آمریکا ، یکی از پرکارترین پژوهشگران در خصوص ایران و سیاست خارجی ایران است و بیش از شصت اثر در این خصوص منتشر کرده است. او از زمره‌ی کارشناسانی ست که همواره بر ضرورت مذاکره‌ی غرب با حکومت ایران تاکید می کند. آیا همین سیاست خارجی مانع مذاکره‌ای ثمر بخش نبوده است؟ گفت‌و‌گو با محسن میلانی در برنامه به عبارت دیگر این هفته.

در خصوص برنامه‌ هسته‌ای ایران بین آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و کشورهای غربی از یک طرف و ایران از طرف دیگر تنش‌های تازه‌ای به وجود آمده که آیندهٔ از سر گیری مذاکرات برای احیای برجام و بازگشت احتمالی امریکا به آن توافق را مبهم کرده است. رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گفت و گو با زینب بداوی از برنامهٔ هاردتاک بخش جهانی بی بی سی به این تنش‌ها اشاره می‌کند:‌ « این من هستم، این آژانس بین‌المللی انرژی اتمی‌یه (نه آمریکا) که از ایران می‌خواد به توافقش با من ... احترام بگذاره». او همچنین نگرانی خود از مواضع دولت جدید ایران را پنهان نمی‌کند: «در ایران دولتی جدید بر سر کار اومده و این دولت دولتی است که در مورد برنامه‌ هسته‌ای و همکاری با آژانس یا کلا جامعه‌ جهانی دیدگاه‌هایی سرسختانه داره. ... ما باید همدیگر رو بشناسیم. باید گفت‌ و گو رو شروع کنیم». گفت و گوی بخش جهانی بی بی سی با رافائل گروسی در برنامه به عبارت دیگر این هفته.

با روی کار آمدن مجدد طالبان جامعهٔ ژورنالیست‌های افغانستان به شدت نگران پایمال شدن دستاوردهای بیست سال گذشته‌اند: شمار زیادی نشریه، کانال‌های متعدد تلویزیونی و رادیویی، و قانون‌هایی در جهت تثبیت و پاسداری از آزادی بیان. سمیع مهدی ژورنالیست برجسته و برندهٔ جایزۀ مرکز بین‌المللی خبرنگاران که خود در بیست سال گذشته در شکوفائی ژورنالیسم کشورش نقش مؤثری داشته، هم نگران است و هم امیدوار به آینده:‌ «فکر می‌کنم طالبان درسی که از دهه نود گرفتند...این است که در انزوا امکان ادامه حکومت ندارند» و « طالبها اگر تمام فضا را هم در افغانستان ببندند، کار خبرنگاران افغانستان در بیرون از مرزها ادامه خواهد یافت». سمیع مهدی این هفته در برنامه به عبارت دیگر.

با پیروزی مجدد طالبان برافغانستان، اهل موسیقی کشور بشدت نگران آینده این هنر مردمی هستند. احمد ناصر سرمست ، بنیانگذار و رئیس انستیتوی ملی موسیقی افغانستان که با تلاش‌های بی وقفه‌اش موسیقی کشور در سالهای گذشته دورهٔ‌ نوینی را آغاز کرد باور دارد که:« هیچکسی توان خفه‌کردن موسیقی را نداشته و نخواهد داشت. موسیقی همیشه جزء جدایی‌ناپذیر جامعه فرهنگی و اجتماعی افغانستان بوده، این جزء جدایی‌ناپذیر جامعه افغانستان باقی می‌ماند» آینده موسیقی افغانستان از نگاه احمدناصر سرمست در گفت و گو با عنایت فانی در برنامه به عبارت دیگر.

مقامات مختلف طالبان مرتب تکرار کرده‌اند که زنها می‌توانند در همهٔ سطوح به جز به عنوان وزیر فعال باشند. ولی چرا کسی وعده های طالبان را باور نمی‌کند؟ امیلیا اسپارتاک که فعالیت‌های طولانی سیاسی‌ در جنبش زنان افغانستان را با سازماندهی و شرکت در اعتراضات دانشجویی به جنگ ویتنام شروع کرد و بعدها یکی از فعالان سازمان دمکراتیک زنان افغانستان شد، می‌گوید که «می‌گن تصمیم بر این است که زنان سهم گیرند در کار، اما در یک چوکات شریعت اسلامی و شریعت اسلامی ... اینجا در افغانستان...مشکل بسیار خاص خود را دارد... زنهای افغانستان از تجربه حاکمیت اول (طالبان) تجربه خیلی خرابی دارند». نگاهی به آینده مبهم زنان افغانستان از زبان امیلیا اسپارتاک در برنامه این هفته به عبارت دیگر.

فهیم دشتی روزنامه نگار برجسته‌ای بود که از جوانی همواره در میدان مبارزه حضور داشت. تا زمان ترور احمدشاه مسعود در کنار او در پنجشیر، از سال ۲۰۰۱ به بعد قلم بدست در کابل و پس از ورود دوباره طالبان به کابل به همراه احمد مسعود دوباره در پنجشیر پرچم مبارزه را بلند کرد، جایی که در درگیری‌های نظامی کشته شد. فهیم دشتی تا پایان عمر عمیقا به آرمان های فرمانده‌اش احمد شاه مسعود وفادار بود. او در جریان ترور مسعود زخمی شد. ۹ سال پیش او در گفت و گو با برنامه به عبارت دیگر در مقابل سوالی که اگر هنگام انفجار برج های دوقلو در نیویورک «آمرصاحب» (فرمانده احمدشاه مسعود) زنده بود او در برابر واکنش امریکا چه سیاستی پیش می‌گرفت گفت: «حضور خارجی‌ها در افغانستان ناممکن بود، یک... دوم یک حلقه فاسدی که...برافغانستان حکومت می‌کنه...به هیچ عنوان نمی‌توانست در قدرت حضور بیابد». باز پخش این گفت‌و‌گو در برنامه به عبارت دیگر این هفته.

Was the fall of Kabul a result of a behind the scene deal between Americans and Taleban or the American were cheated by Taleban? Now that Taleban are in control what should and can be done to protect millions of Afghans who are living in fear and are in hiding? Soon after Taleban took Kabul, Sir Nicholas Kay, the former UK ambassador to Afghanistan said: “I hang my head in shame at what is happening in Afghanistan”. Why in his view the Americans withdrew from Afghanistan with lightning speed and paved the way for Taleban to take over? He is the guest in this episode of Be-Ebarate-Digar.

زمینهٔ حاکم‌شدن دوباره طالبان درافغانستان چگونه فراهم شد؟‌ سِر نیکلاس کی، سفیر پیشین بریتانیا در افغانستان و نمایندهٔ ارشد پیشین ناتو در کابل که در باره شرایط امروز افغانستان گفته شرمسار است، می‌گوید مشکل از توافق‌نامه صلح با طالبان شروع شد: «مشکل این بود که توافقی که ... امضا کردند، توافقی بسیار ضعیف و به سود طالبان بود. هیچ قید و شرط سیاسی که به راه‌حلی سیاسی میان دولت افغانستان و طالبان منجر بشه در اون ذکر نشده بود». سِر نیکلاس کی مهمان برنامه به عبارت دیگر این هفته است.

لطیف پدرام سیاستمدار، شاعر و رئیس حزب کنگرهٔ ملی افغانستان و مهمان این برنامه به عبارت دیگر، یکی از اعضای هیئتی از سیاستمداران افغان است که در همان روز تسخیر کابل توسط طالبان با طرح‌هایی برای صلح و مذاکره با مقامات ارشد پاکستان وارد آن کشور شدند: «همه ما یک نظر خیلی مشخص داشتیم...و آن این بود که خشونت نشود درافغانستان یک، و افغانستان باید غیر متمرکز بشود...» وظیفه‌ای که به نظر آقای پدرام عمدتا بر دوش خود مردم افغانستان است: «خوب این وظیفه رهبران سیاسی افغان افغانستان است که باید در کابل کنفرانس بگیرند، اعلام موضع بکنند و بگویند که بله ما می خواهیم یک...دولت غیر متمرکز بسازیم». طرح‌های این گروه چه بود؟ و آیا با تسلط کامل طالبان بر افغانستان این مذاکرات تاثیری بر اوضاع خواهد داشت؟ لطیف پدرام در این برنامه به عبارت دیگر از این مذاکرات می‌گوید

«ما زنان در بیست سال گذشته بلد شدیم که چطور شبیه یک آهو از درون برکه پر از تمساح آب بخوریم». این جمله‌ای است از ویدا ساغری از فعالان حقوق زنان افغانستان در گفت و گو با عنایت فانی با این امید که زنان کشورش در دوره پیش رو همچنان به مبارزه برای احقاق حقوق خود ادامه دهند، بویژه حقوقی که در بیست سال گذشته، هم در قانون اساسی افغانستان و هم در قوانین مدنی آن کشور بدست آمد و باعث درخشش زنان بسیاری در عرصه های مختلف سیاسی و اجتماعی شد. این‌روزها با تسلط سریع و کامل طالبان بر افغانستان آینده زنان و حقوق آنها مانند بسیاری مسائل دیگر جامعه در ابهام است. ویدا ساغری امیدوار است که جهان کشورش را برای حفظ حقوق بشر یاری دهد: « وظیفه جهان یک وظیفه حقوق‌بشری است...افغانستان را از نگاه حقوق بشر تنها نگذارند». گفت و گو با ویدا ساغری پیش از تسلط کامل طالبان بر افغانستان ضبط شده است.

آیا ایران باید در انتظار خوزستان‌های جدیدی باشد؟ دکتر کاوه مدنی، یکی از متخصصان برجسته محیط زیست و مدیریت آب با شهرت جهانی معتقد است: "ما همین الان هم شاهد خوزستان‌های دیگری هستیم و بودیم و سالها ما ندیدیم...بعضی وقتها، بعضی اتفاقات موجب میشن که شما این درد را ببینی..." و "بحث توسعه نامتوازن اصلا درد مملکت است و وقتی بحث توسعه متوازن داشته باشی، حتما تبعیض داری" . کاوه مدنی که مدتی با سمت معاون سازمان محیط زیست، سمت استادی در لندن را رها کرده و به ایران برگشت اما دوباره ناچار به ترک کشور شد در برنامه به عبارت دیگر این هفته در گفت و گو با عنایت فانی می‌گوید که بیشتر"خرد جمعی" این وضع را در ایران شکل داده، "باید روی کاهش مصرف تمرکز کرد و شرایط جدید را پذیرفت".

بیست سال بعد از سرنگونی حکومت طالبان انگار افغانستان به سرجای اول خود برگشته است. مذاکرات صلح به نتیجه نرسیده و کابینهٔ اشرف غنی نه فقط در مقابله با فساد اداری ناموفق بوده بلکه خود با اتهاماتی رو به روست. دکتر فضل محمود فضلی، رئیس عمومی اداره امور ریاست جمهوری و یکی از افراد برجسته و بسیار نزدیک به رئیس جمهوری است. او که متهم به بودن یک ضلع در مثلث قدرت سه نفره در حکومت است، به پرسش‌های عنایت فانی در این موارد پاسخ می‌دهد: «منبع فساد تنها حکومت نبود. ما اینجا سیاسیونی داشتیم که در آغاز نظام فعلی با جامعه جهانی کمک کردند...که آنها هیچوقت آماده به شفافیت حساب‌دهی و مبارزه با فساد نبودند». فضل محمود فضلی در برنامه این هفته به عبارت دیگر.

چرا رضاشاه به آرمان ساختن دولت ملی مشروطه وفادار ماند ولی به آمال دیگر مشروطه‌خواهان-پایان دادن به خودکامگی- نه تنها ‌توجهی نکرد، بلکه خود به مستبدی خودکامه تبدیل شد؟ و آیا این خودکامگی روند مدرنیزاسیون ایران را کند کرد یا به آن سرعت بخشید؟ محمد امینی پژوهشگر تاریخ ایران می‌گوید: «آدمی مانند رضاشاه که در فرهنگ مشروطه‌خواهی پرورش نیافته بود با دمکراسی میانه‌ای نداشت...آدم بسیار با هوشی بود...ایران‌دوست بود و می‌خواست ایران پیشرفت پیدا بکنه اما زیر سایه چکمه‌های او». بخش دوم گفت و گو با محمد امینی در برنامه به عبارت دیگر این هفته.

آیا ظهوررضاشاه نقطه عطفی در توسعه مدنی ایران در قرن چهاردهم خورشیدی بود یا عاملی بازدارنده در مقابل آزادی‌خواهی مشروطه‌طلبان؟ و چرا اندیشه جمهوری‌خواهی آن دوران عمری کوتاه داشت و به خودکامگی منجر شد؟ محمد امینی، پژوهشگر تاریخ ایران و نویسنده باور دارد که « برای انجام این پروژه‌های مدرن‌سازی به یک سرپرستی جدی نیازمند بودیم و این سرپرستی قدرتمند را دولت رضاشاه بوجود آورد» و «این جمهوری که در آن هنگام در ایران مطرح شد در برابر دمکراسی بود، یعنی جمهوری دمکراتیک نبود». بخش اول گفت‌وگو با محمد امینی در این برنامه به عبارت دیگر

آیا نتیجه‌ انتخابات اخیر ایران و یکدست شدن حکومت می‌تواند آنطور که طیف موسوم به اصول‌گرا با شادی می‌گوید منجر به برون‌رفت جامعه ایران از بحران‌ها و نابسامانی‌ها شود؟ حاتم قادری، استاد پیشین دانشگاه تربیت مدرس و پژوهشگر فلسفۀ سیاسی از جمله کسانی است که برخلاف این آینده کشور را تیره و تار می بیند: «الان جامعه شکاف‌های اجتماعی گسترده‌ای را تجربه می‌کند و این می‌تواند تبعات بدی داشته باشد. همین اتفاق زمان شاه هم بود». و «مسئولان نظام از جمله خود آقای خامنه‌ای هم خوب می‌دانند که چه آینده تلخ و تیره‌ای چه در انتظار نظام و چه جامعه ایران و چه کلیت سرزمین ایرانه». این استاد دانشگاه در پیش‌بینی خود پا را از این هم فراتر می‌گذارد: «ما یک مقدار دوران موقعیت‌بندی تاریخی‌مون را برای رسیدن به یک جامعه دموکراتیک از دست دادیم». آینده جامعه و کشور ایران از نگاه حاتم قادری در برنامه این هفته به عبارت دیگر.

پرویز کاردان، چهرۀ ماندگار تئاتر، سینما و تلویزیون ایران اخیرا در سن ۸۴ سالگی بر اثر سکته قلبی در لس‌آنجلس آمریکا درگذشت. او که در نوجوانی پایش با کار تحقیقی مختصری در بارۀ خیمه‌شب بازی سنتی شیرازی به ادارۀ فرهنگ و هنر و از آنجا به ادارۀ تئاتر باز شده بود، بعد از اجراهای متعدد تئاتری از جمله از اولین اجراهای در بستۀ ژان پل سارتر و در انتظار گودوی سموئل بکت به تلویزیون رفت و در آنجا هم کارنامۀ درخشانی از خود به جا گذاشت. نام پرویز کاردان بخصوص با خلق سریال‌های پربیننده تلویزیونی پیش از انقلاب، کارگردانی و بازی در آنها و خلق تیپ‌های پرطرفداری در هنر نمایشی ایران مثل سرکار استوار، قاطبه و مراد برقی گره خورده است. این چهره نامدار و محبوب تلویزیون، بعد از انقلاب ایران را ترک کرد و تا پایان زندگی در لس‌آنجلس به فعالیت‌های هنریش در حد ممکن ادامه داد. او پنج سال پیش از مرگش در یک گفت وگوی ویژه با عنایت فانی از برنامه به عبارت دیگر در مورد مشکلات کار در خارج از کشور گفت: «من همیشه سعی می کنم روی پاهام بایستم نه روی زانوهام و روی پاهام ایستادم». بازپخش این گفت و گو در برنامه به عبارت دیگر این هفته.

چرا مردم پیر و جوان هزاره مدتی است در افغانستان آماج خشن‌ترین حملاتند وهدفمند کشته می‌شوند؟‌ آیا این کشتارها آنطور که طرفداران «کمپین به نسل‌کشی قوم هزاره پایان دهید» می‌گویند، به معنی نسل کشی است؟‌ مهمان این برنامه به عبارت دیگر، محمد‌امین احمدی، استاد دانشگاه ابن‌سینای کابل و عضو هیئت مذاکره‌کننده صلح با طالبان باور دارد که: «فقط یک عنصر در این نوع کشتارها قابلیت تحقیق بیشتر دارد و آن اینکه آیا قصد خاص مبنی بر نابودسازی جزئی یا کلی این قوم در انجام این اعمال هدفمند وجود دارد یا ندارد» و می افزاید که «اساسا این نوع خشونت‌ها...در تاریخ و فرهنگ به یک نوعی ریشه دارد». محمد‌امین احمدی مهمان برنامه به عبارت دیگر این هفته است.

نرگس محمدی، فعال حقوق بشر که بخشی از دوران زندان خود را در سلول انفرادی گذرانده، آن را مصداق شکنجه سفید می‌خواند:‌ «سلول انفرادی در واقع بخشی از اون شکنجه سفید، فرد محبوس در سلول انفرادی را به تردید و تزلزل رسوندنه و متاسفانه این اتفاق برای بسیاری از آدمها می‌افته». در بخش دوم گفت و گو با عنایت فانی، نرگس محمدی از تاثیرات سلول انفرادی بر روح و روان زندانی و آمال و آرزوهایش برای تحقق جامعه مدنی در ایران می‌گوید.