Sanat Uzun, ?lham Sonsuz

10 Ekim 2016 tarihli programda bir önceki haftadan devamla kendisi büyük bir melankolik olan Goethe’nin "Werther'in Acıları" adlı eserinin “en büyük aşk romanlarından biri” olarak tanımlanmasıyla başlayıp oradan Murakami’nin “Bağımsız Organ Öyküsü” ne, Stephan Zweig’ın Amok Koşucusu”’undan, hiç akla gelmeyecek biri isime Evliya Çelebi’ye tutku ve obsesyon anlatılıyor 1960'larda ortaya çıkan vücut sanatı akımının önemli temsilcisi Marina Abramović’in “ölümüne sanatı” ve Ulay’la fırtınalı aşkı ile konu bir sonraki programa bağlanıyor.

3 Ekim 2016’da bir önceki programı sürdürüyoruz. Mizaç olan melankolinin depresyondan farkı. sanat eserlerinde bu ayrımın nasıl ortaya çıktığı, hüzünlü Pierrot (Palyaço) tipinin Paul Klee, Max Beckmann, Picasso’da nasıl anlatıldığı ile gelişen sohbet ressam Edward Hopper’a, Türk ressamların eserlerine geliyor. Elbette konu melankoli olunca Lars von Trier’in “Depresyon Üçlemesi”nin ikinci filmi olan “Melancholia”den söz etmemek olmaz. Büyük bir melankolik olan Goethe’nin Genç Werther’in Acıları ile sonlanıyor

26 Eylül 2016 tarihli programda melankoli ve sanattan konuşulmaya başlanıyor. İki program boyunca insanın tarih boyunca melankoliyi nasıl gördüğü ve sanata nasıl yansıttığı ele alınıyor. Serol Teber’in “Melankoli: Normal bir Anomali” kitabı, Homeros’un melankolik kişilikleri, Albrecht Dürer’in Melencolia I adlı gravürü konuşuluyor. Bu bölümde psikiyatrist, yazar Serol Teber’in Türk edebiyatının “başkalarından başka şairi, Türkiye toplumunun ilk entelektüel sanatçısı” olarak tanımladığı Tevfik Fikret’in melankolisini ve inzivalarını anlattığı psiko-biyografik kitabı “Aşiyan’daki Kahin” de var, Edvard Munch da…

19 Eylül 2016 günü yapılan bu sohbet aslında iki önceki programın devamı. Yine edebiyat kuramcısı, akademisyen Burcu Alkan programın konuğu. Yarım bırakılan yerden belleğin formları, Umberto Eco’nun bellek ile derdi, “Kraliçe Loana’nın Gizemli Alevi” romanı ve  Willem de Kooning üzerinden demansta oluşan kaybın görsel sanatlardaki yansımaları konuşuluyor. de Kooning’in şaşırtıcı sanat öyküsünün biyolojik açıklaması, Murat Gülsoy’un Nisyan romanı yine belleğin bileşenlerine göre değerlendiriliyor. Gabriel García Márquez ve “Yüz Yıllık Yalnızlık” ile Jonathan Swift de var…

12 Eylül 2016 tarihli programda, bayram nedeniyle daha çok müzikler dinleyip “yolda olma” metaforuyla örnekler veriliyor: Her zamanki programlara kıyasla ve az konuşulsa da Cervantes, Jules Verne, Jonathan Swift, Daniel Defoe, Edgar Allan Poe, Herman Melville, Tom Robbins Mary Doria Russel, Douglas Adams’ın yolları örnekleniyor. Yolun ve tatilin tadını çıkarabilmek, David Lynch’in yol draması “Straight'in Hikayesi”, Simurg, öyküsü olmayan, kayıt altına alınan yolculuklar müzik eşliğinde konuşulan diğer konular.

5 Eylül 2016’da bellekten, hatırlama, unutma ve demanstan ve sanattaki görünümlerinden konuşuluyor. Dali’nin belleğin kalıcılığı ve görelilik kuramı ile kurduğu ilişki ile başlayıp onun belleğin görsel sunumu olarak yorumlanan “Belleğin Azmi” adlı tablosu, Marcel Proust’un hatırlama ve bellek açısından önemi üzerinden bellek, unutma ve yeniden inşa süreci tartışılıyor. Milan Kundera’nın Gülüşün ve Unutuşun Kitabı, filmler, Müzehher ve Ekrem Güyer ile Asaf Halet Çelebi ile unutma üzerine sohbet sürüyor.

Sonraki hafta 29 Ağustos 2016 da “Şişman güzeldir, çünkü şişman insanlar diğer insanların yüzünde hemen bir gülümseme yaratma kabiliyetine sahiptir, sempatiktirler…”diyen Columbia’lı sanatçı Botero ile başlıyoruz. Servet-i Fünun dönemi yazarlarından Nabizade Nazım’ın ilk defa 1894’de tefrika olarak yayımlanmış edebiyatımızın ilk psikolojik roman denemesi olan “Zehra”, unutulmuş ve gadre uğramış yazarımız Nahid Sırrı Örik’in “Kıskanmak” romanı, ünlü yönetmen Ingmar Bergman’ın otobiyografik filmi “Büyülü Fener”, Milos Forman’ın Mozart ve Salieri yorumu değerlendiriliyor.

22 Ağustos 2016’da sanatta tema olarak kıskançlığı ve varsa patolojik olan boyutu programın konusu. Kıskançlığı çizimle anlatmak zor; Charles le Brun’ün portre illüstrasyonu ile ve Gustav Klimt’in Der Neid adlı tablosunda nasıl anlatıldığı konuşulup elbette büyük usta Shakespeare’e ve bir başka başyapıtı Othello’ya geliyor söz. “Kıskançlığın patolojik olanı ve olmayanı var mıdır?”sorusuna yanıt ararken Alfred Htichcock’un filmi Rebecca, “Rebecca sendromu” derken Munch’un kıskançlığı ile sürüyor konuşma ama daha haset, kıskançlık ve imrenmenin birbirinden farkları var; bir programda bitmeyecek…

15 Ağustos 2016 tarihli programda yaşantıların sanatçıların eserlerine etkisi olup olmadığını, belirgin ve bilinen bir hastalığın ya da ruhsal durumun eserde nasıl ortaya çıkmış olabileceği irdeleniyor. “Ölümsüzlüğe, eserlerimle değil, ölmeyerek kavuşma dileğindeyim.” diyen Woody Allen’ın hastalık hastalığını filmlerinde nasıl izliyoruz? Freud’un şaka, güldürü ve mizah değerlendirmeleri, Abdulhak Şinasi Hisar’ın temizlik ve titizliği, eserlerinde bunun işlenişi ile Marcel Prosut’la benzeşen hastalanma korkuları başlıca konular. Elbette Molière’siz olmaz: “Hastalık Hastası” da konuşuluyor.

8 Ağustos 2016’da bu kez edebiyat kuramı, karşılaştırmalı edebiyat, “tıbbi ve insani bilimler” çalışan akademisyen Burcu Alkan programa konuk oluyor. Shakespeare eserlerinin kendi yaşamında izdüşümü var mıydı? İkiz çocuklarından biri olan ve 11 yaşında vebadan ölen oğlu Hamnet’in eserlerinde temsilinin olup olmadığını Burcu Alkan yorumluyor. Edebiyatta “delilik” temasının ele alınışı konuşulurken, Alkan “Delilik güzel bir edebi araçtır” ama “edebiyattaki her delilik tezahürüne patolojik bir noktadan mı yaklaşmalıyız” diye soruyor.

1 Ağustos 2016 tarihli programda sanatçıların hayatının, yaşantılanın yapıtlarıyla ilişkisi konuşularak başlıyor. İlk bölümde ABD’li şair Emily Dickenson’ın 20 yıl süren izolasyonu, yaşarken ve şiirlerinin sadece yedisi basılmışken, ölümünden sonra şiirlerinini yakılmasını vasiyet ettiği halde ülkesinin en ünlü şairlerinden biri olmasına bakılıyor... Acaba bipolar bozukluğu var mıydı? diye sorup oradan Alis Harikalar Diyarına gidiliyor. Harikalar diyarı neyin metaforu? Lewis Carrol psikoaktif madde mi kullanıyordu, migreni mi vardı yoksa bir tür sapkınlıktan mı mustaripti? sorularına yanıt arayarak sürüyor sohbet.

25 Temmuz 2016, yası konuşmaya devam ediyoruz. Kırkyedi yaşında ölen Frieda Kahlo’nun kısa yaşamına sığdırdığı tabloları, 35 ameliyatı, türlü türlü kayıpları ve travmalarına bakıyoruz ve bir başka büyük ressama Marc Chagall’a gidiyoruz. Yas sürecinin belki en zoru olan evlat acısını, bunu yaşayan Recaizade Mahmud Ekrem, Halid Ziya Uşaklıgil şair İsmail Sefa, Tevfik Fikret, Abdülhak Hamit, Peyami Sefa ve bu büyük edebiyatçıların birbirleriyle kesişen yaşamları vesilesiyle konuşuyoruz; bir de üç nesil şair Oğuzcan ailesi ve oğulların intihar girişimlerini…

İlk sezonun ortasına geldiğimiz 18 Temmuz 2016 da bir tema olarak “yas”ın sanattaki görünümlerine bakıyoruz. Van Gogh’la ilgili güncelleme, Charles Dickens’ın kedisi, Edgar Allen Poe ve Leonore ve Virginia’nın öyküleri bu bölümde sizlerle. Peki ya Annabel Lee? Jonathan Safran Foer’in kitabı “Aşırı Gürültülü ve İnanılmaz Yakın” kitabından “Dünya hep aynı kalırken ölen insan sayısının artması ve günün birinde kimseyi gömecek yer kalmayacak olması tuhaf değil mi yani?” ya da “E ölenler için baş aşağı dikilmiş gökdelenler yapılsa nasıl olurdu?” gibi çarpıcı cümleler de var, Cemal Süreya’nın yası da…

11 Temmuz 2016 tarihli programda bu kez “yaratıcılığım oluşturulabilirliği” meselesi ele alınıyor. Tetiklenebilecek bir yaratıcılık için kişinin öncelikle alanında eserler veren bir sanatçı olması gerekiyor. Tetikleme ise ya hastalık nedeniyle tedavi gören kişinin ilaçlarını azaltarak veya keserek bunu yapmasını ya da psikoaktif bazı maddeler alarak beynini etkilemesini gerektiriyor. İki ressam Bryan Charnley ve Bryan Lewis Saunders’ın yapıtları, Aldoux Huxley, Fikret Mualla, Neyzen Tevfik, Samuel Taylor Coleridge konuşuyoruz Peki ya müzisyenler herhangi bir madde alıyorlar mı?

Birkaç haftadır süren sanatsal yaratıcılık ve ruhsal rahatsızlık ilişkisi 4 Temmuz 2016 tarihli bu programda bu kez sanatçı hastalandığında neler olabildiğinden bahsediliyor. Konu  edilen ressamlar çoğunlukta: Louis Wain ve kedi resimlerinin değişimi, Francisco Goya ve varsanılarının eserlerine yansımaları, “Anksiyete ve hastalık olmasa  dümeni olmayan bir gemi gibi olurum” diyen Edvard Munch’un anksiyetesini nasıl resmettiği, Van Gogh’un yaşadıkları ve Picasso’nun yaşadığı yasın bir döneme adını vermesi başlıcaları.

27 Haziran 2016’da psikopatoloji ve yaratıcılık konusunu bu kez de tanı alıp tedavi edilmekte olan kişilerin ürettikleri sanat eserleri üzerinden konuşuyoruz. Fransızca bir terim olan “art brut” ham sanat demek, İngilizce'de ise sadece hastaların değil, cezaevinde yaşayanların ya da barınakta yaşayan kişileri kastederek ”outsider art” deniliyor. Bu da dilimize biraz da talihsiz bir biçimde “ötekinin sanatı” diye çevrilmiş. Burada, profesyonel olmayan, bir sanat üretimi söz konusu. Prizhorn, Bakırköy, Süleyman Velioğlu ve Çapa Psikiyatride tedavi gören kişilerin eserlerinden oluşan koleksiyonun öyküsü bu programda. 

Bir hafta önce başladığımız yaratıcılık ile psikopatoloji konusuna 20 Haziran 2016’da devam ediyoruz. Duygudurum bozuklukları spektrumundan, mani ve depr4esyoından söz ederken andığımız ressam Arshile Gorky’den, ona ve birçok başka sanatçıya “Touched With Fire” kitabında yer veren Dr. Kay R. Jamison’ın saptamalarından söz ediyoruz. Dr.Jekyl Mr Hyde yazarı Robert Louis Stevenson’un bipolar bozukluğunu mu anlatır, ya da olasılıkla bu rahatsızlığı olan Robert Schumann’ın eserlerinde bunu nasıl görürüz diye tartışıyoruz. Sylvia Plath, Kurt Cobain, Tezer Özlü, Nilgün Marmara, Lale Müldür ve pek çok sanatçıyı yapıtlarıyla anıyoruz.

13 Haziran 2016 yaratıcılık ile psikopatoloji bir arada programa konu edilip bunların birbiriyle ne ilgisi var diye bakıldığı programın tarihi. Yaratıcı sanatçılar ve hastalık ilişkisi, sanatla tetiklenen hastalık, yaratıcı kişi hastalanınca ne olduğu, hastaların yaratıcılıkları ve yaratıcılığın tetiklenip tetiklenemeyeceği ile bunun psikopatolojiyle ilişkisi nedir? Soruların yanıtları pek çok psikiyatristin çalışmalarıyla edebiyatçılar, ressamlar, heykeltraşlar, müzisyenler açısından konuşuluyor. Hastalık yaratıcı kişi için ilham kaynağı mı yoksa ketleyici mi acaba?

6 Haziran 2016 tarihli program olay veya nesnelerin düzenli bir biçimde birbirini takip ederek gelişmesi demek olan örüntünün sanat ve psikoloji açısından önemini konuşmaya ayrılmış. Leonardo da Vinci’den Escher’e birçok sanatçı ağaç damarlarında, taş kesitlerinde, çeşitli lekelerde, bulutlarda örüntü bulmaya çalışmışlar. Bu ne anlama geliyor? Bilim adamları ve sanatçılar hangi ortak özellikler taşıyorlar? Bizim gibi, bilgisayar programları hatta hayvanlar sanat ve hayattaki örüntüleri ayrıt edebiliyorlar mı? Bu ve benzeri sorulardan güzelliğin tanımına, altın orana, oradan da simetriye örüntüler ve bize yaşattıkları konuşuluyor.

30 Mayıs 2016’te önceki hafta başlayan “Tekinsiz” kavramının sanattaki izdüşümlerini konuşmaya devam ediyoruz. Motiflerden örnekler, ressam Pere Borrell del Caso ya da Henri Cadiou ve Teun Hocks Orhan Veli ile benzer duygu yaratabilir mi? Kafkaesk olmak, dünyanın en esrarengiz ressamı 'İnsanlar ve Cinlerin Ustası' Mehmed Siyah Kalem'in çizimleri, Art Nouvo, Gaudi, Sevim Burak, Japon robotbilimci Masahiro Mori’nin“Tekinsiz Vadi” kavramı. Bu isimlerin yan yana gelmesi bile tekinsiz hissettiriyor bize. Sahi İstanbulda’da tekinsiz mekanlar var mı biliyor musunuz?